Alec D. Bangham: Cha đẻ của công nghệ Liposome

Alec Douglas Bangham (10/11/1921 – 09/03/2010) là một nhà sinh vật lý học người Anh, được biết đến rộng rãi với những đóng góp tiên phong trong lĩnh vực nghiên cứu về liposome. Ông được xem như “cha đẻ” của công nghệ liposome, một phát minh đã cách mạng hóa nhiều ngành khoa học, đặc biệt là dược phẩm và mỹ phẩm.

Những dấu ấn 

• Tuổi thơ và sự nghiệp ban đầu: Bangham sinh ra tại Manchester, Anh. Ông theo học y khoa và làm việc như một nhà huyết học, nghiên cứu cơ chế đông máu.
• Khám phá liposome: Vào những năm 1960, trong khi làm việc tại Viện Babraham ở Cambridge, Bangham đã vô tình tạo ra các cấu trúc hình cầu nhỏ li ti, được bao bọc bởi một lớp kép phospholipid. Ông nhận ra rằng các cấu trúc này rất giống với màng tế bào tự nhiên và có tiềm năng ứng dụng rất lớn.
• Các nghiên cứu tiếp theo: Sau khám phá này, Bangham đã dành phần lớn sự nghiệp của mình để nghiên cứu sâu hơn về liposome. Ông đã khám phá ra nhiều tính chất và ứng dụng của liposome, đặt nền móng cho sự phát triển của công nghệ này.
• Thành tựu nổi bật: Ngoài liposome, Bangham còn được biết đến với việc phát minh ra chất hoạt động bề mặt phổi nhân tạo, một chất giúp cải thiện tình trạng hô hấp ở trẻ sơ sinh.

Tóm tắt cuộc đời nghiên cứu của Alec Douglas Bangham:

Năm 1952, ông là một trong những người đầu tiên được bổ nhiệm vào Viện Sinh lý học Động vật mới, Babraham, Cambridge, nơi ông là nhà khoa học nhân viên trong 30 năm. Ông đã nghiên cứu những người mang bệnh thương hàn ở người Ai Cập, tác dụng của cortisone đối với quá trình lành vết thương. Ông giải quyết vấn đề hóa học bề mặt của tế bào máu và phát hiện ra rằng phospholipid tinh khiết phân tán trong nước bao gồm các bộ màng kín có cấu trúc và chức năng giống như màng tế bào thật. Ông (và thế giới) gọi chúng là liposome, mặc dù một số người trìu mến thích gọi là “Bangasome”. Từ khám phá này vào những năm 1960, một ngành công nghiệp mới đã xuất hiện.

Niềm đam mê của ông với vật lý cơ bản về cách các phân tử thấm qua màng mở rộng đến sự hợp nhất và độ dính của màng, đông máu, thuốc gây mê và ngộ độc vitamin A. Trái ngược với nhiều cơ sở hiện nay, Alec luôn có một phòng thí nghiệm nhỏ không bao giờ quá hai hoặc ba nhân viên tận tụy. Phòng thí nghiệm này đón tiếp một loạt các nhà khoa học đến thăm từ khắp nơi trên thế giới. Tác động của công trình của ông về Liposome đã lan rộng, với hàng chục nghìn bài báo khoa học, một loạt các bằng sáng chế, một tạp chí mới, một hiệp hội quốc tế, vô số hội nghị và sự ra đời của các công ty.

Phấn khích khi ngành công nghiệp bắt đầu bắt kịp với ý tưởng của mình, Alec đã theo dõi chặt chẽ cách sử dụng liposome để điều trị các bệnh mãn tính ở người, cho dù đó là ung thư, nhiễm nấm và mycoplasma hay bệnh mạch máu. Chúng có thể được sử dụng một cách hướng đích, giống như một con ngựa thành Troy, để đưa thuốc độc đến mục tiêu của chúng, như chất bổ trợ cho miễn dịch và đưa gen khỏe mạnh đến nơi cần thiết. Ông đã cùng Rosalind đến Paris để ăn tối với Jacques Rouet, chủ tịch của Christian Dior, để chứng kiến ​​quá trình sản xuất liposome theo kilôgam. Đây là một trong những thương hiệu đầu tiên ứng dụng liposome vào các sản phẩm của mình.  Những túi mỡ nhỏ này trở nên có giá trị trong mỹ phẩm không chỉ của Christian Dior mà còn của Lancôme, Arden và nhiều công ty khác.

Alec được trao bằng tiến sĩ y khoa từ Đại học London năm 1965, được bầu làm thành viên của Hội Hoàng gia năm 1977 và của University College London năm 1981, và trở thành thành viên danh dự của Royal College of Physicians năm 1997. Bài báo quan trọng mà ông lần đầu tiên mô tả về liposome, cùng với Malcolm Standish và Jeff Watkins, được xuất bản năm 1965, đã được công nhận là tác phẩm kinh điển được trích dẫn trong Current Contents năm 1989.

Vào cuối đời, ông vẫn tràn đầy ý tưởng và vẫn xuất bản. Giả thuyết cuối cùng của ông là bó hợp chất hữu cơ dễ bay hơi yếu của một người có hai mục đích. Ở trạng thái không tích điện, chúng có thể thấm và có mùi và cùng nhau nhận dạng một cá nhân. Khi tích điện, chúng liên kết và làm cho bề mặt không tích điện và vô hình – phù hợp để tránh bị từ chối. Đó là khoảnh khắc siêu thực khi ông tập hợp một nhóm nhỏ bạn bè và đồng nghiệp để kể cho họ nghe tất cả về điều này vào buổi tối trước khi ông qua đời.

Alec Douglas Bangham mất ngày 9 tháng 3 năm 2010 tại Great Shelford  – Cambridgeshire , miền đông nước Anh.

Những thành tựu nghiên cứu chính

• Khám phá liposome: Đây là thành tựu quan trọng nhất của Bangham, mở ra một lĩnh vực nghiên cứu mới và có nhiều ứng dụng thực tế.
• Nghiên cứu về màng tế bào: Bangham đã đóng góp rất lớn vào việc hiểu rõ hơn về cấu trúc và chức năng của màng tế bào.
• Phát triển chất hoạt động bề mặt phổi nhân tạo: Chất này đã giúp cứu sống rất nhiều trẻ sơ sinh mắc bệnh phổi.

Những nghiên cứu của Alec Banghan vô cùng đặc biệt, đó là một hành trình tuyệt vời trên con đường nghiên cứu của ông, có thể điểm qua những điểm sau khiến công trình của ông trở lên đặc biệt:

• Từ huyết học đến liposome: Ban đầu, Bangham tập trung vào nghiên cứu cơ chế đông máu. Tuy nhiên, chính sự tò mò và khả năng quan sát tinh tế đã dẫn ông đến một khám phá hoàn toàn mới về liposome, một cấu trúc mà ông không hề hình dung trước đó. Điều này cho thấy sự linh hoạt và khả năng thích ứng cao trong tư duy khoa học của ông.
• Khám phá tình cờ: Việc phát hiện ra liposome của Bangham có phần tình cờ. Trong quá trình thực hiện các thí nghiệm, ông đã quan sát thấy những cấu trúc hình cầu nhỏ li ti, được bao bọc bởi một lớp kép phospholipid. Chính sự tinh ý và khả năng liên kết những kiến thức đã có đã giúp ông nhận ra tầm quan trọng của khám phá này.
• Từ khám phá đến ứng dụng: Sau khi phát hiện ra liposome, Bangham đã dành nhiều năm để nghiên cứu sâu hơn về cấu trúc, tính chất và tiềm năng ứng dụng của chúng. Ông không chỉ dừng lại ở việc mô tả một hiện tượng mới mà còn tìm cách ứng dụng nó vào thực tế, đặc biệt là trong lĩnh vực y học.
• Ảnh hưởng sâu rộng: Khám phá của Bangham đã mở ra một hướng nghiên cứu mới và có ảnh hưởng sâu rộng đến nhiều lĩnh vực, từ dược phẩm, mỹ phẩm đến sinh học. Liposome trở thành một công cụ quan trọng trong việc vận chuyển thuốc, tăng cường hiệu quả của các sản phẩm chăm sóc sức khỏe và giúp các nhà khoa học hiểu rõ hơn về cấu trúc và chức năng của tế bào.

Tầm quan trọng của công trình nghiên cứu của Bangham

Công trình nghiên cứu của Alec Bangham đã có ảnh hưởng sâu rộng đến nhiều lĩnh vực, bao gồm:

• Dược phẩm: Liposome được sử dụng để vận chuyển thuốc, tăng cường sinh khả dụng của thuốc, và giảm tác dụng phụ.
• Mỹ phẩm: Liposome được sử dụng để vận chuyển các hoạt chất dưỡng da, tăng cường hiệu quả thẩm thấu.
• Nghiên cứu sinh học: Liposome được sử dụng như một mô hình để nghiên cứu màng tế bào và tương tác thuốc-tế bào.

Alec D. Bangham là một nhà khoa học tài năng, có những đóng góp to lớn cho sự phát triển của khoa học. Công trình nghiên cứu của ông đã và đang tiếp tục mang lại lợi ích cho nhân loại.